Ο Γιώργος Παυλίδης ήταν επαγγελματίας αθλητής του μπάσκετ για 13 χρόνια. Αγωνίστηκε στην Ελλάδα, στη Γερμανία και στην Ισπανία. Στα 31 του χρόνια αποσύρθηκε και ξεκίνησε να σπουδάζει ψυχολογία.
Στη συνέχεια έκανε το διδακτορικό του στη γεροντολογία και σήμερα είναι λέκτορας στο City College, το διεθνές τμήμα του Πανεπιστημίου του Sheffield, στη Θεσσαλονίκη. Ταυτόχρονα, διεξάγει έρευνες σε θέματα της γήρανσης, καθώς και στην αξία της εκπαίδευσης των αθλητών παράλληλα με την καριέρα τους.
Ο Γιώργος Παυλίδης
Κάναμε μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για την αθλητική ψυχολογία και για τον τρόπο που μπορούν να βοηθηθούν οι αθλητές μέσα από αυτή, ανάλογα με το τι τους απασχολεί. Η αθλητική ψυχολογία είναι ένα παρακλάδι της ψυχολογίας, που ειδικεύεται στους αθλητές. Είναι ένα ευρύ πεδίο και έχει διάφορες εφαρμογές, τόσο σε ατομικά όσο και σε ομαδικά αθλήματα.
Η αναγνώριση αντικειμένων είναι ένα από τα μαθήματα της ψυχολογίας. Τι σημαίνει αυτό και πώς μπορεί να βοηθήσει τους αθλητές;
Πάρα πολλά πράγματα στη ζωή μας, αλλά και στη ζωή των αθλητών, έχουν να κάνουν με την αντίληψη, δηλαδή με όσα συμβαίνουν και τα αντιλαμβανόμαστε καθώς και εκείνα που συμβαίνουν αλλά δεν μπορούμε να τα αναγνωρίσουμε εκείνη τη στιγμή. Για παράδειγμα ένας καλαθοσφαιριστής ή ένας ποδοσφαιριστής ενώ παίζει ξέρει λίγο έως πολύ που βρίσκονται οι συμπαίκτες του, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι εκείνη τη στιγμή τους βλέπει. Το γνωρίζει πιο πολύ μέσω της συνήθειας και για αυτό καμιά φορά βλέπουμε αστοχίες, δηλαδή αθλητές να κάνουν πάσα στο κενό…
Αυτός είναι ένας τρόπος για να καταλάβουμε με απλά λόγια τι συμβαίνει, υπάρχουν ωστόσο διάφορες τεχνικές που μπορούμε να το εξηγήσουμε, να το μελετήσουμε και να το βελτιώσουμε προς όφελος ενός αθλητή.
Για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε έναν αθλητή, αυτό που ουσιαστικά αξίζει να σημειωθεί είναι ότι δεν πρέπει να βασιζόμαστε πάντα και τόσο πολύ στο ένστικτό μας, αλλά να είμαστε περισσότερο προσεκτικοί, για να αποφευχθούν οι αστοχίες.
Πολλοί αθλητές κάνουν ή έχουν κάνει χρήση απαγορευμένων ουσιών, οι οποίες -εκτός από τις σωματικές παρενέργειες- επηρεάζουν και την ψυχολογική τους κατάσταση. Ποιες είναι αυτές οι επιδράσεις (π.χ. αλλαγή στη συμπεριφορά του αθλητή) και τι κάνετε σε αυτές τις περιπτώσεις;
Οι δραστικές αλλαγές που μπορεί να επιφέρει η χρήση απαγορευμένων ουσιών από έναν αθλητή δεν διαφέρουν από αυτές που θα επιφέρει σε οποιοδήποτε κάνει χρήση αυτών, είτε για ιατρικούς λόγους είτε όχι. Π.χ. η χορήγηση τεστοστερόνης (ορμόνη) καθώς και κάποιων άλλων ουσιών, όπως είναι οι αμφεταμίνες ή άλλων διεγερτικών ουσιών, δημιουργούν επιθετικές συμπεριφορές ή μπορεί να δημιουργήσουν καταστάσεις κατά τις οποίες το άτομο δεν μπορεί να ελέγξει τον θυμό του. Ουσιαστικά η χρήση τέτοιων ουσιών μειώνει τις αναστολές. Το μεγάλο θέμα όμως είναι ότι η ουσία φτάνει στα χέρια του αθλητή, χωρίς ο ίδιος να γνωρίζει ποια είναι η πραγματική αποτελεσματικότητά της. Δηλαδή, πολλοί αθλητές αναφέρουν ότι παίρνουν ένα σκεύασμα γιατί κάνει διαφορά, πόση είναι όμως αυτή η διαφορά; Αν είναι 1% ή 2% διαφέρει από το 20%. Αλλιώς αποφασίζει ένας αθλητής -ζυγίζοντας παρενέργεις και μη- να πάρει ένα σκεύασμα το οποίο θα φέρει 20% βελτίωση στην απόδοσή του και αλλιώς αν έχει 1 ή 2%. Το κακό σε όλα αυτά είναι ότι το κριτήριο βασίζεται στο «ποιος μου το είπε» και στο «αν έχει αποτέλεσμα», αλλά το «έχει αποτέλεσμα» από μόνο του δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστο παράγοντα σε αυτήν την απόφαση.
Τώρα, αν κάποιος αθλητής ζητήσει κάποια συμβουλή για αυτά τα σκευάσματα, ο γιατρός μπορεί να τον συμβουλεύσει κατά πόσο είναι επικίνδυνα ή όχι, να τον ρωτήσει τι περιμένει από αυτά και να αναζητήσει τους λόγους που τον οδήγησαν στην απόφαση να κάνει χρήση αυτών.
Φυσικά, ένα πράγμα το οποίο ξεχνούν πάρα πολλοί αθλητές και εγώ προσωπικά το επισημαίνω είναι ότι όλα αυτά τα σκευάσματα μπορεί να έχουν κάποιο αποτέλεσμα άμεσα, όμως μακροπρόθεσμα είναι ζημιογόνα. Αυτές οι ουσίες μπορεί να είναι αποτελεσματικές για το παρόν, όμως στο μέλλον φέρουν το αντίθετο αποτέλεσμα και αυτό είναι το κομμάτι στο οποίο θα έπρεπε κανονικά να εστιάζουμε, στην μακροπρόθεσμη επιβάρυνση της υγείας μας.
Έχουμε ακούσει περιπτώσεις αθλητών που πάσχουν από κάποια διατροφική διαταραχή, όπως νευρική ανορεξία ή βουλιμία. Πώς μπορεί να τους βοηθήσει ένας ψυχολόγος να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα;
Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να δούμε αυτό το θέμα και εξαρτάται αρχικά από το αίτημα του αθλητή με το οποίο πηγαίνει σε έναν ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή ή σε κάποιον που ειδικεύεται στη συμβουλευτική και στη συνέχεια να εξεταστεί ο τρόπος που θα βοηθηθεί το άτομο.
Ένα κοινό που μπορεί να έχει η χρήση αναβολικών με κάποια διατροφική διαταραχή είναι κάποιες βαθύτερες αγχωτικές δομές ενός ανθρώπου, ο οποίος θέλει να πετύχει. Ωθεί τον εαυτό του στα όρια ώστε να πετύχει τον στόχο του, οπότε και στις δύο περιπτώσεις εξετάζουμε κατά πόσο αυτοί οι στόχοι είναι ρεαλιστικοί, ποια ιεραρχεία δίνει στη ζωή (αν πρώτη είναι η επιτυχία ή η υγεία του τώρα ή η υγεία του στο μέλλον) και φυσικά εξετάζουμε μήπως η χρήση ουσιών ή μία διατροφική διαταραχή είναι το σύμπτωμα κάποιου βαθύτερου προβλήματος (που συνήθως υπάρχει).
Συγκεκριμένα τώρα, όσον αφορά τις διατροφικές διαταραχές, μερικές μορφές τους μπορεί να είναι δύσκολες και να απαιτούν μεγάλη προσπάθεια για να επέλθει η θεραπεία. Μάλιστα, καμιά φορά δεν χρειάζεται μόνο παρέμβαση στο άτομο που πάσχει, αλλά και στον περίγυρό του (οικογένεια, ομάδα, προπονητής, ατζέντης), παρέμβαση η οποία επιτυγχάνεται μέσα από την δουλειά που γίνεται με τον πάσχοντα.
Πώς βοηθάτε, ειδικά έναν νέο αθλητή, να ξεπεράσει το άγχος του και να αποκτήσει περισσότερη αυτοπεποίθηση;
Αρχικά πρέπει να διαπιστώσουμε αν έχει άγχος και τι του επιφέρει (είναι δυσβάσταχτο, του μειώνει την απόδοση). Το άγχος έχει να κάνει με σκέψεις και συναισθήματα που συνήθως συνδέονται με κάτι. Π.χ. μπορεί να είναι σημαντικό για τους γονείς το παιδί τους να προοδεύσει στον αθλητισμό για να πάρει μία υποτροφία, με αποτέλεσμα αυτό να του δημιουργεί άγχος. Επομένως πρέπει να δουλέψουμε με αυτό. Μπορεί να είναι ένας αθλητής, ο οποίος έχει πολύ καλές επιδόσεις, αλλά να μην είχε ποτέ τη φιλοδοξία να ακολουθήσει επαγγελματικά το άθλημα και έτσι να πιέζεται από τους γονείς ή από τον προπονητή και γενικώς από τον περίγυρό του να συνεχίσει, με αποτέλεσμα να έχει άγχος και ίσως να στεναχωριέται, οπότε πρέπει να δουλέψουμε πάνω σε αυτό. Επίσης, αν υποθέσουμε ότι ο αθλητής αγχώνεται γιατί θέλει να γίνει πολύ καλός, δουλεύουμε πάνω σε αυτό. Υπάρχουν τεχνικές καθοδήγησης ανάλογα με την περίπτωση που αντιμετωπίζουμε.
Πώς υποστηρίζετε και συμβουλεύετε τους αθλητές με ειδικές ανάγκες;
Αυτό εξαρτάται ανάλογα με την περίπτωση, δηλαδή ποια είναι η ειδική ανάγκη που υπάρχει και κατά πόσο μπορούμε να κάνουμε πράγματα με τον ίδιο τον αθλητή. Μπορεί να υπάρχει αθλητής, ο οποίος βρήκε στον αθλητισμό μία διέξοδο, κάτι που είναι παράδειγμα προς μίμηση και ίσως να μην χρειάζεται και κάποια συμβουλή. Αυτό που αντιμετωπίζουν συνήθως τα άτομα με ειδικές ανάγκες είναι η αποδοχή από τον περίγυρο, κάτι στο οποίο είναι αρκετά πίσω η χώρα μας -σύμφωνα με έρευνες- σε σχέση με το εξωτερικό. Αυτό που μπορούμε να πούμε στα παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι πως όταν νιώθουν απόρριψη να ξέρουν ότι δεν είναι δική τους αποτυχία, αλλά αποτυχία της κοινωνίας μας. Δυστυχώς δεν μπορούμε να πούμε ότι έχουμε φτάσει στο επίπεδο του πολιτισμού που θα έπρεπε, παρόλο που ζούμε στο 2015.
Τι γίνεται με τους αθλητές που τελειώνουν την καριέρα τους; Βιώνουν αυτό που λέμε μετατραυματικό στρες και αν ναι, πώς μπορεί να βελτιωθεί η ζωή τους;
Αυτό είναι το κομμάτι με το μεγαλύτερο ερευνητικό ενδιαφέρον για εμένα. Αυτό δυστυχώς είναι ένα θέμα στο οποίο δεν έχει δοθεί αρκετή βαρύτητα. Ακόμα και αν ανατρέξει κανείς σε βιβλία αθλητικής ψυχολογίας δεν υπάρχουν εκτενείς αναφορές για το πώς μπορεί να βελτιωθεί η ψυχολογία του αθλητή μετά τη λήξη της καριέρας του ή της έντονης αθλητικής ζωής του. Ουσιαστικά, η αθλητική ψυχολογία εστιάζει στο πώς θα έχει καλύτερες επιδόσεις ο αθλητής κατά την καριέρα του και όχι στο πόσο ευτυχισμένος θα είναι και στην μετέπειτα ζωή του. Δυστυχώς ένα κομμάτι που έχουν αμελήσει, όχι μόνο στην αθλητική ψυχολογία, αλλά και στην προπονητική και σε επίπεδο οργάνωσης, και σε πολιτειακό επίπεδο και από τις Ομοσπονδίες είναι έλλειψη νομοθετήσεων για το τι συμβαίνει με τους αθλητές μετά τη λήξη της καριέρας τους. Είναι μία πραγματικά οδυνηρή περίοδος, η οποία μπορεί να γίνει λιγότερο οδυνηρή μέσα από διάφορους παράγοντες.
Πολλοί αθλητές αναφέρουν ότι «είμαι ένα τίποτα στη χώρα του ποτέ». Αισθάνονται έτσι γιατί αυτό που έκαναν από πολλοί μικροί και τους έδινε αξία, πλέον δεν μπορούν να το κάνουν. Είναι ουσιαστικά το τυπικό που συμβαίνει με το πέρασμα του χρόνου. Επιπλέον, μπαίνουν σε έναν κόσμο που αυτό που έκαναν δεν τους δίνει κάποια έξτρα δεξιότητα που μπορούν να εκμεταλλευτούν και αναρωτιούνται «τώρα τι θα κάνω;». Οι παράγοντες λοιπόν είναι πρώτον η προσωπική αξία (δεν είμαι πια καλός στο άθλημά μου άρα δεν έχω αξία) και δεύτερον η αναζήτηση της καινούργιας ταυτότητας (με τι θα ασχοληθώ από εδώ και πέρα).
Οι σχετικές μελέτες, οι οποίες είναι επίσης λίγες, δείχνουν ότι μόνο ένα 20% απορροφάται από τον χώρο τους (π.χ. από την προπονητική ή την ενασχόληση με ένα σύλλογο). Οι ίδιες μελέτες δείχνουν ότι αυτοί οι οποίοι εμπλέκονται μετά στον χώρο της ειδίκευσής τους αμοίβονται πολύ λιγότερο σε σχέση με τους συνομήλικους τους που εργάζονται σε αυτόν τον τομέα και δεν ήταν ποτέ τους επαγγελματίες αθλητές. Επίσης, υπάρχουν και διάφορα στερεότυπα γύρω από τους επαγγελματίες αθλητές, όπως π.χ. ότι έχουν εξασφαλίσει μία οικονομική άνεση, η οποία τους απαλλάσσει από το άγχος της μετέπειτα πορείας και επιβίωσής τους, αγνοώντας στατιστικά (που είναι εξίσου λίγα) που αναφέρουν ότι το 25% των ποδοσφαιριστών της Bundesliga όταν σταματούν την καριέρα τους έχουν περισσότερα χρέη από ότι περιουσία ή για παράδειγμα ότι δύο χρόνια μετά το τέλος της καριέρας τους οι αθλητές του NFL χρεοκοπούν, ή ότι έξι χρόνια μετά το τέλος της καριέρας τους οι αθλητές του NBA επίσης χρεοκοπούν. Σαφώς δεν είναι μια ελκυστική εικόνα για να αναπαράγεται από τον κόσμο του επαγγελματικού αθλητισμού, όμως είναι η πραγματικότητα. Μόνο ένα 3% των αθλητών έχει εξασφαλίσει χρήματα που τυπικά δεν θα χρειαζόταν να εργαστεί.
Ουσιαστικά αυτό που πρέπει να ερευνηθεί περισσότερο είναι η μετάβαση των αθλητών σε μία νέα καριέρα, αυτό που ονομάζουμε dual career. Πρέπει να αναλογιστούμε ότι η επαγγελματική καριέρα ενός αθλητή είναι η πρώτη δουλειά που θα έχει στη ζωή του, αλλά σίγουρα θα έχει και μία δεύτερη. Δυστυχώς όμως όταν βγαίνει από την πρώτη δεν έχει κανένα εφόδιο για να ακολουθήσει μία δεύτερη. Αυτό είναι σε πολλά επίπεδα στρεσογόνο, αλλά δεν θα λέγαμε ότι είναι και ο λόγος που μερικοί παθαίνουν κατάθλιψη.
Έχετε κάποιο παράδειγμα αθλητή που πέρασε κάτι τέτοιο και αν ναι πώς τον βοηθήσατε;
Οποιαδήποτε βοήθεια έχω προσφέρει ήταν σε ανεπίσημο επίπεδο, όμως πολλές φορές έχω δώσει διαλέξεις και ομιλίες για αυτά τα θέματα. Έχω μιλήσει σε γονείς αλλά και σε αθλητές για να είναι ενήμεροι για αυτά τα πράγματα. Υπάρχουν ωστόσο πολλά γνωστά παραδείγματα από διάσημους, όπως π.χ. του Lamar Odom και άλλων πολλών, Ελλήνων και ξένων.
Παρόλα αυτά υπάρχουν τρόποι που μπορεί να αποφευχθεί μία τέτοια κατάσταση. Ένας κοινός παράγοντας που βοήθησε πάρα πολλούς αθλητές να έχουν μια ομάλη μετάβαση στην μεταγωνιστική τους ζωή είναι η εκπαίδευση. Όσοι κατάφεραν παράλληλα με την καριέρα τους να σπουδάσουν, πήραν πολλά εφόδια και πάρα πολλές ικανότητες για το τι μπορούν να κάνουν μετά. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Ωστόσο υπάρχουν αντιστάσεις και προβλήματα, πολλά από τα οποία προέρχονται από τους ίδιους τους αθλητές. Όσοι δεν βλέπουν μακροπρόθεσμα, θεωρούν ότι οι σπουδές παράλληλα με την αθλητική καριέρα είναι μία έξτρα κούραση και αν μπορούν να το αποφύγουν θα το κάνουν. Τα οφέλη της εκπαίδευσης όμως θα τα διαπιστώσει ο αθλητής αφού ολοκληρώσει την καριέρα του. Ουσιαστικά είναι αυτό που αναφέραμε και προηγουμένως, κοιτάμε το παρόν και δεν βλέπουμε μακροπρόθεσμα.
Άλλα εμπόδια έρχονται και από τον περίγυρο των αθλητών. Υπάρχουν προπονητές που δεν δίνουν βαρύτητα στο μέλλον και εστιάζουν στην καριέρα τους και μόνο. Έχουμε δομές που προσφέρουν στους αθλητές μπόνους να μπουν στα Πανεπιστήμια, όμως δεν έχουμε καμία δομή για να τους υποστηρίξει κατά την διάρκεια των σπουδών τους έτσι ώστε να μπορέσουν να αποφοιτήσουν. Υπάρχουν αθλητές που σπουδάζουν και λόγω του επαγγέλματός τους χρειάζεται να βρίσκονται για κάποια διαστήματα στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα να χάνουν τις υποχρεωτικές παρουσίες στα μαθήματά τους. Δυστυχώς, δεν μπορούν να τα παρακολουθήσουν αυτά τα μαθήματα εξ αποστάσεως με αποτέλεσμα να τα χάνουν. Επομένως, χρειάζεται να δημιουργηθούν επίσημες δομές. Σημέρα υπάρχει μόνο το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Πάτρας, το οποίο δέχεται φοιτητές με κλήρωση. Στο εξωτερικό υπάρχουν αυτές οι δομές και μπορούν οι αθλητές να σπουδάζουν και να αποφοιτούν από τα πανεπιστήμια, παράλληλα με την αθλητική τους καριέρα. Θα έπρεπε και οι Ομοσπονδίες (οποιουδήποτε αθλήματος) να έχουν μεριμνήσει καλύτερα για αυτό το θέμα.
Εν κατακλείδι, να σημειώσουμε ότι η εκπαίδευση είναι το πιο σημαντικό εφόδιο.
Τέλος, θα ήθελα να ενημερώσω τους αναγνώστες σας, αφού μιλάμε για ψυχολογία και συμβουλές που θα μας βοηθήσουν να κάνουμε καλύτερη τη ζωή μας, στο City College υπάρχει ένα ανοιχτό κέντρο συμβουλευτικής το οποίο λειτουργεί και online και ο καθένας μπορεί δωρεάν να καταθέσει όποιο ερώτημα έχει και θα πάρει άμεσα απάντηση. Δείτε το ΕΔΩ.
Ευχαριστούμε πολύ τον κ. Παυλίδη για τον χρόνο του και τις εξαιρετικές συμβουλές του.
Πηγη: http://theathletes.gr
